Download hier de handreiking voor leraren van Pharos. Je kunt het hieronder ook lezen.
Download de handreiking voor leraren van PharosEen handreiking voor leerkrachten/docenten in het PO en VO
Deze handreiking voor leerkrachten is ontwikkeld in opdracht van de Samenwerkende Gezondheidsfondsen (SGF). Uit eerder onderzoek van SGF onder een grote groep leerkrachten, kwam naar voren dat leerkrachten behoefte hebben aan concrete handvatten die hen op dagelijkse basis kunnen helpen bij het preventief stimuleren van de sociaal emotionele ontwikkeling van hun leerlingen1. Een laagdrempelige en praktische ondersteuningstool die van dag tot dag hiervoor gebruikt kan worden werd door veel leerkrachten gemist 2.
Binnen de schoolcontext kan op veel verschillende manieren geïnvesteerd worden in de sociaal emotionele ontwikkeling en het welbevinden van leerlingen. Hiervoor zijn ook verschillende middelen en handvatten beschikbaar. Het nationaal ondersteuningsprogramma Welbevinden op School (Trimbos.nl | Welbevinden op School of Welbevinden op school - Pharos) biedt bijvoorbeeld handvatten en hulpmiddelen voor scholen uit het primair en voortgezet onderwijs om integraal het mentaal welbevinden te bevorderen. Hiermee wordt structureel op verschillende niveaus bijgedragen aan het welbevinden van leerlingen en medewerkers van de school.
Er zijn ook educatieve programma’s of interventies die in de klas of schoolbreed ingezet kunnen worden en gericht zijn op het versterken van sociaal emotioneel leren of het vergroten van sociaal emotionele vaardigheden of welbevinden. Educatieve programma’s of interventies bestaan vaak uit meerdere lesonderdelen die met behulp van een draaiboek of lesplan doorlopen worden.
Zie voor voorbeelden van programma’s en interventies die ingezet kunnen worden om het welbevinden van leerlingen te vergroten ook de menukaart vanuit het ministerie van OCW (Interventies gericht op het welbevinden en de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen | Interventie | Nationaal Programma Onderwijs (nponderwijs.nl)).
Daarnaast zijn er verschillende manieren waarop de sociaal emotionele ontwikkeling van leerlingen gemonitord kan worden, bijvoorbeeld via leerlingvolgsystemen zoals KIJK! of Hart en Ziel, maar ook via observaties door docenten en overige experts in en om de school. Ook zijn er handreikingen beschikbaar voor het signaleren van problemen in de sociaal emotionele ontwikkeling, zowel voor het primair als voor het voortgezet onderwijs (zie hiervoor bijvoorbeeld: Trimbos.nl | Welbevinden op School of Welbevinden op school - Pharos).
Met de voorliggende handreiking ‘Preventief werken aan sociaal emotionele ontwikkeling en welbevinden’, die in co-creatie met leerkrachten vanuit het primair en voortgezet onderwijs zelf ontwikkeld is, bieden we leerkrachten inspiratie en concrete handvatten om binnen de klas, samen met hun team en binnen de school preventief bij te dragen aan de sociaal emotionele ontwikkeling en het welbevinden van hun leerlingen, maar ook aan het welbevinden van henzelf. Deze handreiking kan opzichzelfstaand worden gebruikt, maar ook en zelfs bij voorkeur, naast bestaande educatieve programma’s, monitoringssystemen, vroegsignalering en interventies gericht op het ondersteunen van de sociaal emotionele ontwikkeling.
1 MarketReponse, 2020a
2 MarketReponse, 2020b
Als leerkracht3 draag je bij aan de sociaal emotionele ontwikkeling (SEO) en het welbevinden van je leerlingen. Bewust en onbewust. Je weet dat kinderen en jongeren het beste leren als ze goed in hun vel zitten. Daarom ga je een relatie met ze aan, leert ze kennen, lacht met ze, vormt een groep, werkt wellicht met specifieke methodes gericht op SEO en maakt je hard voor een veilige sfeer in de school.
Maar hoe kun je hier structureler aandacht aan besteden? Op welke manieren kun je het welbevinden van je leerlingen nog meer stimuleren? Hoe bouw je aan een fijne sfeer in de klas? Wat doe je als je zelf niet lekker in je vel zit en je met collega’s niet op één lijn zit? Wat helpt jou als leerkracht dan? En hoe zorg je dat je het eenvoudig kan integreren in je bestaande lessen waardoor het niet als “iets extra’s” voelt?
Waarom is positief en preventief investeren in SEO belangrijk?
Preventief investeren in SEO heeft veel voordelen. Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat als scholen een effectieve, brede aanpak hebben gericht op psychisch welbevinden, dit leidt tot hogere leerprestaties, toename van sociale en emotionele vaardigheden en afname van probleemgedrag en angst- en depressieklachten. Daarnaast heeft aandacht voor het welbevinden van leerkrachten zelf ook positieve effecten. Leerkrachten die goed in hun vel zitten presteren beter, hebben minder stress en zijn beter in staat les te geven en leerlingen op een goede manier te begeleiden4 .
Nu relevanter dan ooit
Aandacht voor het welbevinden van leerlingen is er altijd al geweest in het onderwijs, het is ten slotte een basisvoorwaarde van goed onderwijs. Tegelijkertijd zijn er ontwikkelingen die de nadruk op de sociaal emotionele ontwikkeling en welbevinden van de leerlingen vergroten. Zoals passend onderwijs, meer focus op differentiatie in het onderwijs, de toenemende kansenongelijkheid en toenemende mentale druk bij jongeren. Ook de coronacrisis laat zien hoe belangrijk investeren in het welbevinden van leerlingen is. De erkenning dat scholen hierin een verschil kunnen maken groeit.
Op zoek naar de beste tips
Uit onderzoek onder leerkrachten, in opdracht van de Samenwerken Gezondheidsfondsen (SGF), blijkt dat leerkrachten graag concrete handvatten willen om preventief de sociaal emotionele ontwikkeling van hun leerlingen te versterken5 . Voortbordurend op dit eerdere onderzoek hebben we verdiepende interviews en co-creatie sessies georganiseerd. We vroegen daarin leerkrachten uit PO en VO, een directeur, IB’er, ondersteunings-/zorgcoördinatoren, schooladviseurs, een ambulant begeleider en een bijzonder hoogleraar naar hun beste tips en helpende inzichten. De inzichten uit die gesprekken hebben we gekoppeld aan uitkomsten van recent onderzoek en vertaald naar handvatten en tips om binnen het onderwijs te investeren in SEO en welbevinden.
3 In deze handreiking gebruiken we de termen ‘leerkracht’ en ‘docent’. De handreiking is gericht op zowel PO als VO.
4 Trimbos-instituut/Pharos, 2016
5 MarketReponse, 2020a; 2020b